Đồng chí Nguyễn Tiến Thụ được sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống cách mạng cùng tình yêu quê hương, đất nước, tham gia kháng chiến từ rất sớm. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ đồng chí đã có nhiều sáng kiến trong công tác phá bom, góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc.

Đồng chí Nguyễn Tiến Thụ sinh năm 1934, tại thôn Đình Cả, xã Nội Duệ, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Nguyễn Tiến Thụ tham gia cách mạng khi chưa đủ 18 tuổi. Năm 1951, đồng chí đang công tác tại huyện bộ Việt Minh Tiên Du thì được huyện cử tham gia Đội Thanh niên xung phong (TNXP) công tác Trung ương, làm phân đội phó thuộc đơn vị Tô Hiệu. Nguyễn Tiến Thụ cùng hơn 200 nam nữ thanh niên của huyện Tiên Du và Từ Sơn (Bắc Ninh) tham gia phục vụ chiến địch Hoàng Hoa Thám, làm nhiệm vụ vận chuyển vũ khí và lương thực.

Kết thúc chiến dịch Hoàng Hoa Thám, đơn vị được điều lên phục vụ chiến dịch Tây Bắc với nhiệm vụ mở đường 13 từ Yên Bái lên Nghĩa Lộ. Đường 13 đã lâu không sử dụng, bị hư hại, thành rừng rậm, lại thi công giữa mùa mưa nên công việc rất gian khổ, hầu hết chân anh em đều bị lở loét. Thời kỳ này địch đang sử dụng bom nổ chậm, đồng chí Nguyễn Tiến Thụ tranh thủ học cách đào phá bom của các chiến sĩ công binh. Kết thúc chiến dịch Tây Bắc năm 1952, Nguyễn Tiến Thụ được bầu là Chiến sĩ thi đua của toàn Đội TNXP Trung ương.

Sau chiến dịch Tây Bắc, đơn vị Tô Hiệu được sang phục vụ chiến dịch Thượng Lào, thời kỳ này địch sử dụng nhiều bom nổ chậm ở các đoạn đường xung yếu. Đội phá bom do đồng chí Nguyễn Tiến Thụ phụ trách đã phá được 3 quả ở những điểm then chốt. Kết thúc chiến dịch Thượng Lào ngày 16/12/1953, đồng chí Nguyễn Tiến Thụ được kết nạp Đảng và được bầu là Chiến sĩ thi đua của Liên phân đội Tô Hiệu.

Tháng 01/1954, cùng hai đồng chí trong đơn vị, Nguyễn Tiến Thụ được lệnh cấp tốc về Việt Bắc nhận nhiệm vụ mới. Lúc này có thay đổi, tất cả nữ TNXP đều được chuyển ngành, còn nam TNXP thì nhập vào Đoàn TNXP Trung ương do đồng chí Vũ Kỳ – Thư ký của Bác Hồ làm Đoàn trưởng.

Về Đoàn TNXP Trung ương, Đội phá bom nổ chậm được thành lập gồm 12 cán bộ, đội viên phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ. Nguyễn Tiến Thụ cùng đồng đội được các đồng chí công binh hướng dẫn sơ bộ về kiến thức phá các loại bom mà địch thường dùng: Đội phá bom được điều ngay về Ngã ba Cò Nòi cùng các Đại đội: 401, 403, 404, 407 của Đội 40 và một số đại đội của Đội 34.

Ngã ba Cò Nòi là điểm gặp nhau của đường 41 và đường 13. Đây là một thung lũng sâu và hẹp, là điểm xung yếu nhất, quyết liệt nhất từ hậu phương miền Bắc qua Yên Bái, Nghĩa Lộ lên Điện Biên Phủ. Từ khu 4 Hòa Bình lên Điện Biên Phủ, mỗi ngày đêm địch thả xuống đây đến 300 quả bom các loại, chủ yếu là bom phá, bom nổ chậm, rồi đến bom bướm, bom cối xay, bom napan… Tham gia chiến dịch chưa được một tháng mà ngã ba Cò Nòi đất đá bị cày sới tơi tả, màu xanh không còn, hàng trăm cán bộ, chiến sĩ, TNXP đã hy sinh để giữ gìn cho con đường luôn được thông suốt.

Trong các loại bom có hai loại nguy hiểm nhất là bom nổ chậm và bom bướm. Bom nổ chậm không có hẹn giờ mà bom nổ nhanh hay chậm là do chất axit trong vòng nhựa hãm kim hỏa, quả nào axit loãng vòng nhựa sẽ chậm cháy thì bom chậm nổ, quả nào axit đặc vòng nhựa hãm kim hỏa cháy nhanh thì bom sẽ nổ sớm, phần nữa còn do thời tiết ngày nắng nóng thì bom nổ nhanh hơn, có quả chỉ sau 30 phút đã nổ, có quả ngày hôm sau mới nổ.

Bom bướm là loại cực kỳ nguy hiểm, đây là bom sát thương, từ máy bay thả xuống. Bom bướm lớn to hơn cả thùng phi khi mở ra, thường gọi là bom mẹ, khi bom mẹ mở ra trong đó có 250 quả bom con, mỗi quả bằng hộp sữa bò có 4 cánh xòe ra cho bom bay khắp nơi rồi hạ cánh xuống đất là ngòi nổ sẵn sàng, chỉ cần va vào là bom nổ, loại bom bằng chất gang nên giòn và mảnh nhỏ, khi nổ có thể sát thương cả chục người quanh đó.

Rút kinh nghiệm từ những lần bom nổ, đồng chí Nguyễn Tiến Thụ bàn với anh em trong đội phá bom cần tháo một quả để nghiên cứu, xem xét và khẳng định là bom sát thương thì khi nổ bom sẽ hất mảnh theo mặt bằng mặt đất chứ không khoan xuống phía dưới. Sau khi nghiên cứu ra nguyên lý hoạt động của loại bom này, đồng chí đã tự mình tháo gỡ thử nghiệm và thành công. Việc phá bom bướm lại đơn giản chỉ lấy sào hoặc lấy dây cho móc vào quả bom tìm nơi an toàn chọc hoặc giật là bom nổ, những quả chọc hoặc giật mà không nổ là do chốt kim hỏa bị vướng hoặc lò xo giữ kim hỏa không hoạt động.  Đồng chí Nguyễn Tiến Thụ cùng đồng đội quyết định kéo những quả bom không nổ vào một hố sâu 0,5m, cứ 10 đến 20 quả là cho bộc phá phá nổ.

Ngày 16 tháng 3, trời vừa tối, Đội phá bom xuống các điểm phát hiện bom rơi xuống đó mà không nổ. Toàn đội chia làm 3 nhóm, nhóm đồng chí Nguyễn Tiến Thụ tìm phá quả bom bên lề đường, khi thấy mục tiêu thì dùng chiếc thuốn tròn 0,8ly, dài 4m (đây là dụng cụ tối ưu cho anh em phá bom nổ chậm) tìm đón đầu chọc xuống nghe thấy tiếng bom là đào, mọi người mang hết sức lực, cứ 30 phút lại thay người. Nhóm thứ hai đang đào đất xung quanh quả bom thì bất ngờ nổ dữ dội, cả nhóm đã anh dũng hy sinh. Nguyễn Tiến Thụ cùng đồng đội tìm nhặt những phần còn lại của đồng đội và chôn cất ngay tại sườn đồi ngã ba Cò Nòi. Biến đau thương thành hành động hàng trăm TNXP lại lao vào cuộc chiến đấu thầm lặng và căng thẳng tiếp tục làm nhiệm vụ thông đường ngay trong đêm.

Địch đánh phá Cò Nòi ác liệt nhưng xe vẫn tiến vào Điện Biên Phủ, địch tăng thêm hỏa lực mở thêm điểm mới, trong đó có đoạn đường ngầm Hát Lót, đoạn qua suối Hát Lót chỉ hơn 100m không thể làm cầu tạm được mà có làm thì cũng bị địch phá ngay. Đoạn qua suối này, đại đội 404 dùng đá rải và xếp thành đường, nước suối ngập so với mặt đường khoảng 30 đến 50cm.

Đồng chí Nguyễn Tiến Thụ được Ban Chỉ huy Đội 40 điều về làm Đại đội phó Đại đội 404, đơn vị phụ trách tuyến đường ác liệt này. Đồng chí đã đề nghị lập đài quan sát cạnh đường ngầm để khi bom rơi xuống biết vị trí bom nằm ở đâu.

Cuối tháng 4, địch đánh phá Hát Lót quyết liệt, không chỉ phá đoạn đường ngầm mà các sườn núi cao sát đường đều bị bom phá lấp, gây tắc đường. Có lần vào buổi chiều, địch đánh phá ác liệt suốt 30 phút, các tốp máy bay thay nhau đánh phá. Khi anh em trong Đại đội 404 phát hiện quả bom sau cùng là loại bom lớn 500kg rơi đúng đường ngầm. Anh em đều khẳng định đây đúng là bom nổ chậm. Đồng chí Nguyễn Tiến Thụ cùng toàn đội xuống phá bom ngay khi trời còn chạng vạng, phải làm nhiệm vụ khi trời còn sáng sẽ rất nguy hiểm, rễ bị lộ vì lúc này máy bay địch đang hoạt động. Không sợ khó khăn, nguy hiểm Nguyễn Tiến Thụ cùng đồi đội hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Khi về đại đội 404, Nguyễn Tiến Thụ đã phổ biến kinh nghiệm cho anh em, ở những điểm ác liệt địch  đánh phá nhiều lần nên đất đá rất tơi và vụn, trường hợp phá mà bom gần đó nổ anh em phải bình tĩnh, tỉnh táo khi đất đá đè lên, cố gắng nhích người lên, không được nằm im, sẽ nguy hiểm không thoát ra được và dễ bị ngạt, đồng đội đến tìm kiếm cũng gặp khó khăn.

Một lần khác, khi phá quả bom ở đường ngầm, đồng chí Nguyễn Tiến Thụ phân công 1 đồng chí ở lại quan sát có tiếng máy bay thì đánh kẻng để anh em sơ tán. Còn 5 đồng chí cùng anh xuống tìm phá bom, chỉ còn cách quả bom 30m thì bom nổ, đất đá từng tảng lớn rơi, những chiến sĩ dự bị của đơn vị có mặt kịp thời bới đất kéo tất cả 5 anh em đưa về trạm xá hồi sức, sau 4 tiếng hồi phục, đồng chí Nguyễn Tiến Thụ lại ra hiện trường làm nhiệm vụ.

Tổng kết chiến dịch Điện Biên Phủ tại Đại hội Chiến sĩ thi đua toàn Đoàn TNXP Trung ương trong cả nước tại Hà Nội, Nguyễn Tiến Thụ được bầu là Chiến sĩ thi đua số 1 Đoàn TNXP Trung ương vào năm 1955.

Năm 2014, nhân dịp kỷ niệm 60 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã ký quyết định phong tặng và truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho 5 đồng chí TNXP, trong đó có đồng chí Nguyễn Tiến Thụ – người đã có nhiều sáng kiến, dũng cảm trong chiến dịch Điện Biên Phủ – cùng đồng đội phá được 120 quả bom các loại (trực tiếp phá 7 quả bom nổ chậm và 50 quả bom bươm bướm), 4 lần bị bom nổ chậm vùi lấp nhưng sức sống kỳ diệu cùng ý chí đánh giặc kiên cường đã khiến người anh hùng không gục ngã và luôn chiến thắng./.