Rất nhiều nhạc sĩ, họa sĩ, nhà văn lên đường tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ để thể hiện, sáng tác và kể lại Điện Biên Phủ bằng thơ ca, câu hát. Tuy nhiên rất nhiều bài thơ được ra đời trong chiến dịch Điện Biên Phủ bởi những chính những chiến sĩ mà nhiệm vụ chính của họ là cầm súng giết giặc.

Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, giữa sinh hoạt, lao động và chiến đấu, tuy gian khổ, khốc liệt nhưng các cán bộ, chiến sĩ của ta vẫn lạc quan, yêu đời. Những bài hát, câu thơ, câu hò vẫn cất lên giữa trận địa, chiến hào, giữa đồng đội, đồng chí mình. Câu từ giản dị, lời ca chân chất, mộc mạc nhưng đó là những bài thơ hoan hỉ về những thắng lợi nhỏ của quân ta, những lời động viên nhau cùng cố gắng hoặc tình cảnh khốn khó của quân Pháp. Đối với mỗi người chiến sĩ, đó là nguồn cổ vũ tinh thần mãnh liệt để vượt qua khó khăn, tiếp thêm sức mạnh để chiến đấu, hoàn thành sự nghiệp giải phóng đất nước, đánh đuổi giặc ngoại xâm ra khỏi bờ cõi nước nhà.

Bảo vệ lực lượng để chiến đấu thắng lợi

Cấp trên đã dạy chúng ta

Bảo vệ lực lượng để mà thắng Tây.

Lạ gì đế quốc xưa nay

Do thám, biệt kích, tàu bay bà già.

Đêm ngày dò xét chúng ta

Để lộ bí mật ắt là bị bom…

Cách đây chừng độ mấy hôm

Có đơn vị X nấu cơm ban ngày.

Ăn xong cho lệnh đi ngay

Đồng quang, trời nắng ban ngày cứ qua.

Bà già khuất núi bay ra

Thấy đơn vị X kéo qua cánh đồng;

Sè sè nó lượng một vòng

Gọi bốn hen cát tấn công một hồi.

Thương vong mất một số người

Cấp trên lãnh đạo kịp thời kiểm tra:

Chủ quan cán bộ mà ra

Bảo mật lơ là thiệt hại không đâu

Gương trên ta nhắc nhở nhau

Kinh nghiệm xương máu, dám đâu lơ là

Nhớ trên lại nhắc chúng ta

Bảo vệ lực lượng để mà thắng Tây.

(Tác giả Đặng Ái, tháng3/1954)

Sau chiến thắng tại Him Lam, Độc Lập và Bản Kéo, ta đã khai thông được cánh cửa phía Bắc và Đông Bắc vào trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Thắng lợi nhanh chóng của đợt tấn công thứ nhất này đã khiến cho quân giặc khiếp sợ và cũng là tiền đề cho những cuộc tấn công tiếp theo của quân ta, từng bước tiêu diệt “con nhím” Điện Biên Phủ.

Cờ trắng

Từ hôm quân ta tấn công

Điện Biên liên tiếp mất phăng hai đồn;

Ngụy, Âu đều rúc xuống hầm

Ngày đêm chẳng có một thằng ló ra.

Khu D sợ lộ, hạ cờ

Tam tài xếp xó, cột trơ giữa đồn;

Phi công địch cũng hoảng hồn

Thả dù bừa bãi để chuồn cho mau;

Có một dù lụa trắng phau

Lửng lơ rơi xuống mắc đầu cột kia.

Gió đưa dù trắng phất phơ  

Khác nào như ngọn cờ thua, cờ hàng;

Nhìn cờ lũ giặc hoang mang

Nhưng không một đứa cả gan ra ngoài;

Chiếc dù trắng cứ đùa dai

Gió đưa “cờ’ phất phơ hoài thảm thê.

Quân ta vây hãm bốn bề

Nhìn cờ trắng ở khu D mỉm cười;

Cười rằng: Tây hỡi, Tây ơi!

Trước sau bay cũng đi đời nhà ma!.

(Tạ Hữu Thiên, tháng 3/1954)

Từ cuối tháng 3, bằng hỏa lực của pháo cao xạ và đẩy mạnh hoạt động Săn tây bắn tỉa, ta đã tiêu diệt được nhiều sinh lực địch, địch phải  chui rúc ăn ở trong những hầm cố thủ không dám ló mặt ra ngoài. Thế nên mới có câu chuyện tên quan Tây ra ngoài vệ sinh bị chính đạn lính mình giết chết, được kể lại bằng bài thơ Đạn Tây lại giết Tây:

Tụi lính Tây ở Điện Biên Phủ,

Bị ta vây ăn ngủ không yên;

8 giờ tối đã tắt đèn

Lăm lăm súng đạn ở bên cạnh người!

Thiết quân luật khắp nơi đồn trại

Cấm không ai ra khỏi nhà hầm;

Dẫu rằng tứ phía kín bưng

Lũ Tây hốt hoảng đêm nằm vẫn lo.

Động một tiếng nhỏ to sột soạt

Là bắn tràng hàng loạt liên thanh;

Một đêm gió mát trăng thanh

Khắp vùng đồng ruộng hiền lãnh như không.

Có thằng đội dáng chừng thổ tả,

Bụng chương phềnh nhăm nhó kêu la;

Rón chân mở cửa mò ra

Tìm nơi tháo cống cho qua cơn buồn.

Không đèn đóm lom khom như khỉ

Ôm bụng dò hố sí phát ra;

Lênh khênh chân nọ chân kia

Thụt ngay xuống hố bét nhè những phân.

Miệng cáu kỉnh kêu rầm lên “Mẹc”!

Bật lửa soi cho biết mô tê;

Trong đồn nửa tỉnh nửa mê

Nghe động lại thấy lập lòe lửa soi.

Thế là nổ liên hồi súng máy

Thằng đội Tây vội nhảy xuống chờ;

Lính trong đồn vẫn không ta

Càng kêu càng bắn như mưa trên đầu.

Súng nổ một hồi lâu rộn ra

Rồi lính Tây lại ngủ lại mê

Sáng bừng mắt dậy “Ô kìa”

Thằng đội chết cứng bết bê cứt vàng

….

(Lê Kim, tháng 3/1954)

Cũng từ cuối tháng 3, ta kiểm soát được sân bay Mường Thanh, Pháp không thể hạ cánh để tiếp viện cho quân đồn trú ở Mường Thanh, đành phải bay cao thả dù. Việc thả dù cũng gặp nhiều bất lợi vì sức gió và hỏa lực của ta nên vàng về sau, chúng càng phải bay cao hơn. Vì thế, rất nhiều dù hàng lạc sang phía trận địa cảu ta hoặc bị quân ta chiếm được.

Lững lờ dù hạ đến tay chúng mình

Từ hôm bộ đội bao vây

Điện Biên bọn giặc hàng ngày đói meo.

Đói đến nỗi lính theo quan đội

Bắt chuột về nướng vội mà ăn;

Sáng qua đang lúc băn khoăn,

Chuột trù cũng hết biết lần cái chi.

Bỗng có tiếng ầm ì vọng lại,

Trong mây mù thò cái may bay;

Chó vàng cùng với chó Tây

Vẫy đuôi nhảy cẫng vỗ tay reo hò.

Thằng quan sáu cũng bò ra cửa

Hau háu nhìn dù mở lung tung;

Thằng nào thằng ấy vui mừng

Ngờ đâu ta nổ pháo “đùng” cạnh bên.

Thằng cụt tay mồm rên ứ hự

Thằng mất đầu nằm lử quay đơ;

Thằng chưa bị đạn chạy xô

Vào hầm trống ngực đập như trống làng.

Lại trên không đoàng đoàng cao xạ

Thằng phi công càng sợ càng run;

Vội vàng vứt xuống ùn ùn

Dù trắng, dù đỏ, dù vàng, dù xanh.

Mong vứt xuống thật nhanh mà lếch

Kẻo ăn đòn mất xác ở đây;

Dù mở, được gió, dù bay

Lửng lơ dù hạ đến tay chúng mình.

Từ buổi ấy chúng kinh không dám

Ra khỏi hầm lảng vảng chết toi;

Chúng bèn khoét một ống hơi,

Trong hầm vừa thở vừa soi xem dù.

(Phác Vân, tháng 4/1954)

Hay bài thơ: Mừng anh thiện xạ

Đốn đời cho lũ giặc Tây

Ở Điện Biên Phủ sống ngày như đêm

Quân ta vậy bốn bên chặt chẽ

Chia từng người “chim sẻ” tiêu hao.

Tây mà đi lại miệng hào

Súng trường ta tỉa lộn nhào chết tươi!

Nhớ câu chuyện nực cười thắt ruột

Rằng một hôm có 1 thằng Tây

Dáng chừng mót quá loay hoay

Nhìn ngang nhìn ngửa trèo ngay lên hào

Đang cái lúc: Ối chao là sướng

Ngồi rung rinh bụng tưởng là yên.

Ngờ đâu bộ đội cạnh bên

Bóp cò đánh “độp” đạn ghim vỡ đầu!

Chỉ kịp rẫy chẳng kêu gì được

Lăn đùng ngay không kịp thở than

Lòng anh bộ đội hân hoan:

Mừng anh thiện xạ của đoàn giỏi ghê!

Còn lũ giặc thảm thê tái mặt,

Lính nhìn quan, quan gắt lung tung:

“Đồ ngu như lợn không cùng

Đi ngoài cũng chết còn hòng làm chi?”

Thế rồi quan khóc tỷ ty

“Ối trời một lính âm ty nữa rồi!”

Tây hời, Tây hỡi, Tây ơi!

Tao còn đánh tỉa, Tây thời đi … Tây!”

(Phác Văn tháng 4/1954)

Chiến đấu xa nhà, cái chết cận kề trước mắt, bộ đội ta không nguôi nhớ thương quê nhà. Cứ mỗi cánh thư đến được tay chiến sĩ, đó không chỉ là thư nhà, thư mẹ của một người, mà là thư của cả tổ đội, đồng chí mình nữa. Mỗi lá thư sẽ tiếp thêm sức mạnh cho các chiến sĩ vững tâm, quyết chiến đấu đến cùng cho tới ngày độc lập, hòa bình.        

Đọc thư hậu phương

Đọc thư trên trận địa

Anh đội viên nghĩ gì?

Mà anh đang ngắm nghía,

Vuốt vuốt cái lưỡi lê.

Mà anh đang mân mê

Viên đạn đồng nhẵn bóng.

Mà anh đang ngắm súng

Như ngắm một người yêu.

Vì anh đang nghĩ nhiều

Đến bao người yêu dấu.

Để giữ trọn đòi đời

Một cuộc sống tươi vui

Anh hằng tha thiết nhất

- Mẹ anh đang cuốc đất

Để trồng thêm lúa khoai

Rồi em gái em trai

Rồi đứa con xinh xắn.

Chúng đang cười tươi tắn

Đang cắp sách tới trường

Chân nhảy miệng hát vang,

Những bài ca chiến thắng.

- Vợ anh người trong trắng

Đang chăm học, chăm làm,

Đang hăng hái họp đoàn

Đấu tranh diệt địa chủ.

Rồi luống khoai luống củ

Đang xanh mướt mầm tơ

Rồi con lợn con bò,

Đang lớn nhanh như thổi.

Nồi cơm, manh áo mới

Hạnh phúc đầy tương lai.

…

(Xuân Thủ, tháng 4/1954)

Đó chỉ là số ít trong vô số những bài thơ được sáng tác trong chiến dịch Điện Biên Phủ bởi những con người tay quen cầm súng, lòng quen dũng cảm và căm thù giặc sâu sắc, để đến khi cầm bút, dù đó chỉ là những vần thơ chân phương, dung dị, có đôi lúc lạc nhịp mà vẫn toát lên lòng yêu nước đến tha thiết, cháy bỏng./.