Chiến thắng Điện Biên Phủ "Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu" đã kết thúc thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp xâm lược. Một trong những đóng góp quan trọng làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954, phải kể đến sự đóng góp của công tác đảm bảo hậu cần. Trong đó, vận tải thô sơ đã trở thành nét độc đáo, sáng tạo của quân và dân ta trong trận quyết chiến, chiến lược Điện Biên Phủ.

Trước những đòn tiến công chiến lược của Quân đội Việt Nam, nỗ lực giành lại quyền chủ động trên chiến trường Đông Dương của Quân đội Pháp bị phá sản. Để cứu vãn tình thế, Tướng Henri Navarre - Tổng chỉ huy Quân đội viễn chinh Pháp ở Đông Dương với sự giúp sức của Mỹ đã cho xây dựng Điện Biên Phủ thành một Tập đoàn cứ điểm mạnh, hòng nghiền nát quân chủ lực Việt Minh.

Trước khi chiến dịch Điện Biên Phủ diễn ra, Thực dân Pháp cho rằng Việt Minh sẽ không thể giành thắng lợi ở Điện Biên Phủ. Bởi, Điện Biên Phủ nằm cách xa hậu phương, rất khó đảm bảo hậu cần, trong khi điều kiện của ta thiếu thốn phương tiện vận chuyển. Hơn nữa, lại thường xuyên bị không quân Pháp ngăn chặn, đánh phá các tuyến đường lên mặt trận. Theo tính toán từ phía đối phương, các đại đoàn của ta để sống được cần có lương thực, mà dân công phải khuân vác vất vả. Họ vừa đi vừa ăn trên đường đến nơi thì còn rất ít, không thể đủ để phục vụ mặt trận. Việt Minh không có xe tải, không có phương tiện vận chuyển vũ khí, lương thực và các đồ dùng khác để chiến đấu ở xa hậu phương đến như vậy. Ngược lại, Quân đội Pháp có đầy đủ thế mạnh về phương tiện, hoả lực và không quân.

Những tính toán của Pháp hoàn toàn có cơ sở, bởi Điện Biên Phủ nằm cách rất xa hậu phương của ta, với cung đường vận chuyển từ 400 km - 500km, trên địa hình rừng núi bao la hiểm trở, đường vận tải cơ giới hư hỏng và không có đường thủy, thời tiết khí hậu mưa nắng thất thường, phương thức vận chuyển thô sơ. Theo tính toán của Navare, trung bình mỗi dân công Việt Nam vận chuyển bằng sức người ghánh bộ từ đồng bằng lên Điện Biên Phủ, chỉ ghánh được từ 10 đến 20kg lương thực nhưng cả quãng đường đi đó đã ăn gần hết, chỉ còn dư ra từ 0,8 lạng đến 2kg, sẽ không đủ để phục vụ mặt trận. Ngược lại, Quân đội Pháp với cầu hàng không hiện đại chỉ cần 90 phút sẽ có 5 tấn hàng đáp xuống sân bay Mường Thanh. Từ những tính toán trên, quân Pháp tin tưởng rằng sẽ đánh bại quân chủ lực Việt Minh trong trận quyết chiến, chiến lược Điện Biên Phủ.

Nhưng lịch sử Việt Nam đã chứng minh, càng trong hoàn cảnh khó khăn thì bản lĩnh, trí tuệ, sức mạnh con người Việt Nam lại được phát huy mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng, Chính phủ, quân và dân ta đã có những sáng tạo, khắc phục mọi khó khăn như: Động viên Nhân dân Tây Bắc ra sức tiết kiệm lương thực đóng góp tại chỗ, đẩy mạnh làm đường, sử dụng tối đa số ô tô vận tải hiện có, huy động tối đa các phương tiện vận chuyển thô sơ như: xe ngựa, xe đạp thồ, xe quệt, thuyền, bè, mảng... để vận chuyển lương thực, vũ khí, đạn dược vào mặt trận Điện Biên Phủ. Trên các tuyến vận tải đường bộ từ Việt Bắc sang, Liên khu III, Liên khu IV lên Điện Biên Phủ, cùng với xe cơ giới, hàng chục vạn dân công và phương tiện thô sơ, vượt qua đèo cao, suối sâu, qua mưa bom, bão đạn, qua ghềnh thác dữ để chuyển hàng ra mặt trận.

Dùng mảng vượt sông đưa hàng lên Điện Biên Phủ

 Theo báo cáo của Hội đồng cung cấp mặt trận, các tỉnh Tây Bắc đã huy động 31.818 lượt dân công, 914 ngựa thồ, các tỉnh Việt Bắc đã huy động 36.519 lượt dân công, 8.065 xe đạp thồ, Liên khu 3 đã huy động 6.400 lượt dân công, 1.712 xe đạp thồ, Liên Khu IV đã huy động 186.714 lượt dân công, 12.000 xe đạp thồ. Riêng tỉnh Thanh Hoá huy động 102.254 dân công dài hạn và 76.670 dân công ngắn hạn, với tổng số 1.061.593 lượt người, cùng với 11.000 xe đạp thồ.

Đoàn ngựa thồ vận chuyển lương thực, thực phẩm phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ

Dân công hỏa tuyến dùng xe trâu vận chuyển vũ khí ra mặt trận

Bên cạnh các tuyến vận tải đường bộ, các tuyến vận tải thô sơ bằng đường thuỷ cũng được khai thác triệt để. Dân công các tỉnh Thanh Hoá, Ninh Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ đã sử dụng 11.800 thuyền các loại, ngược sông Mã, sông Đà, sông Lô, sông Chảy, sông Thao, đưa hàng ra tiền tuyến.

Trong số các phương tiện vận tải thô sơ, phải kể đến xe đạp thồ - một phương tiện vận chuyển đặc biệt góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ. Để thồ được một khối lượng hàng hoá lớn từ một chiếc xe đạp, những người dân công đã có sáng kiến tạo thêm một đoạn tre dài khoảng 1m buộc vào tay lái, một đoạn tre cao hơn yên khoảng 50cm buộc vào trục yên để cầm, vừa giữ thăng bằng xe, vừa đẩy xe đi, để tăng độ cứng của khung xe dân công đã hàn thêm sắt, buộc thêm gỗ. Dân công vận chuyển hàng bằng xe đạp thồ được tổ chức thành đoàn theo địa phương. Mỗi đoàn có nhiều trung đội, mỗi trung đội có khoảng 30 đến 40 người. Trong đội hình xe đạp thồ, mỗi đoàn xe sẽ có một xe chuyên chở đồ nghề, phụ tùng thay thế để đảm bảo phương tiện chi viện cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Cùng với đó, lực lượng dân công đã nỗ lực hết mình vận chuyển được một khối lượng hàng hoá lớn lên mặt trận Điện Biên Phủ. Tiêu biểu trong đội quân xe đạp thồ có tấm gương của dân công Ma Văn Thắng (tỉnh Phú Thọ) chiếc xe đạp thồ do ông gia cố đã lập kỷ lục vận chuyển trong chiến dịch Điện Biên Phủ, trung bình mỗi chuyến ông chở được 337kg, dân công Cao Văn Ty (tỉnh Thanh Hoá) với nhiều sáng kiến đã chở được 352kg/chuyến.

Đoàn xe đạp thồ vận chuyển lương thực, thực phẩm cho chiến dịch Điện Biên Phủ

Hiện vật "Xe đạp thồ" của ông Ma Văn Thắng hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ

Bên cạnh đó, cũng phải kể đến phương tiện vận chuyển thô sơ xe quệt và xe cút kít đã được những người dân công sử dụng đạt hiệu quả cao trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Để vận chuyển được lương thực, thực phẩm qua những địa hình dốc cao hiểm trở hay những con đường mòn, đồng bào dân tộc Tây Bắc đã có sáng kiến chế tạo ra những chiếc xe quệt, sử dụng sức trâu, bò để vận chuyển lương thực, thực phẩm. Và để có phương tiện vận chuyển hữu ích, dân công đã có sáng kiến chế tạo ra chiếc xe cút kít hình chữ A, càng xe bằng gỗ, hai chân chống bằng tre. Với phương tiện vận chuyển tưởng như thô sơ này nhưng đã đạt hiệu quả cao trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Tiêu biểu trong đội xe cút kít tỉnh Thanh Hoá có dân công Trịnh Đình Bầm đã cùng với chiếc xe của mình vượt qua bao khó khăn, gian khổ trên đoạn đường dài 20km từ Sánh Lược lên Phố Cống tới trạm Luồng. Ông Trịnh Đình Bầm đã nâng tải trọng xe của mình từ 100kg lên 280kg/1 chuyến. Trong vận tải phục vụ chiến dịch, dòng người nối dài như bất tận.

Xe quệt vận chuyển hàng hóa phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ

Hiện vật "Xe cút kít"

Hiện vật "Xe quệt"

Hòng ngăn chặn dòng người và các phương tiện vận chuyển hậu cần từ hậu phương ra mặt trận Điện Biên Phủ, Quân đội Pháp đã tăng cường tập trung lực lượng không quân đánh phá ác liệt tất cả các tuyến đường giao thông lên Điên Biên Phủ. Trên các đoạn đường trọng điểm như Tuần Giáo - Điện Biên Phủ, Lai Châu - Sơn La, Cò Nòi - Yên Bái, không quân địch liên tục đánh phá 24/24 giờ. Riêng Ngã ba Cò Nòi là trọng điểm ác liệt thường xuyên chịu tới 69 tấn bon đạn trong ngày. Mặc dù gặp muôn vàn khó khăn do thời tiết khắc nghiệt và do địch ngăn chặn, nhưng từng đoàn xe đạp thồ, ngựa thồ, xe quệt, xe cút kít, từng đoàn thuyền lớn nhỏ của ta vẫn dũng cảm vượt bom đạn tiến về mặt trận Điện Biên Phủ. Hàng chục vạn chị em dân công, thanh niên xung phong không quản hy sinh, ngày đêm băng rừng, lội suối vận chuyển lương thực, vũ khí, đạn dược tiếp tế cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Phát huy sức mạnh của vận tải thô sơ cùng với vận tải của xe cơ giới đến đầu tháng 3/1954, trên 95% nhu cầu vật chất theo kế hoạch tác chiến đã được đưa đến khu vực tập kết để chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ.

Ngày 13/3/1954, quân ta nổ súng tấn công vào Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Trải qua 56 ngày đêm "Khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt. Máu trộn bùn non, gan không núng, chí không mòn". Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân và dân ta bằng quyết tâm cao độ, với 3 đợt tấn công bất ngờ, sấm sét, đã đập tan hoàn toàn Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Một pháo đài mà Thực dân Pháp khẳng định là “không thể công phá” và "bất khả xâm phạm". Kết quả, ta đã tiêu diệt và bắt sống hơn 16 nghìn tên địch, tịch thu toàn bộ vũ khí, quân trang, quân dụng, phương tiện chiến đấu, giành thắng lợi vang dội.

Lá cờ "Quyết chiến, quyết thắng" tung bay trên nóc hầm De Castries ngày 7/5/1954

Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đã kết thúc 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp của quân và dân ta, buộc thực dân Pháp phải ký kết Hiệp định Genève, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương.

Hội nghị Genève (Thụy Sỹ) năm 1954 bàn về lập lại hòa bình ở Đông Dương